Thursday 5 March 2020

Gogo Nkala Newsletter 10/20





Sithembile Siqhoza

Lililili! Lililili! Halala! Siyagiya Mthwakazi lamhla ngabanengi abethu abathandekayo abebesesigodlweni eHarare, kumkhosi omkhulu we National Arts Merits Awards (NAMA). Ube ukhona ngoMgqibelo ilanga lisithi 29 Mbimbitho 2020. Sibatshayela ihlombe bonke abaphakanyisiweyo bathola imendulo lezithupha ezibenzela amhlophe. Kodwa, esimmbambatha kakhulu yimbongikazi yethu uSithembile Siqhoza ophume etshethe isicoco esihle kakhulu esenza simtshayele umpululu levokloklo. Amhlophe athe nke, nke, nke!

Kuwe ngqungqulu yezingqungqulu
Wen’ onqolongw’ emoyeni
Wen’ okaSiqhoza
Wena Ndlovukazi yosiba
Wen’ ohaya kuqaqambe
Kube sengathi kuqhum’ ibhazuka
We’ okade watsho
Ukub’ uyingadlangadla
Wen’ odubula ngamagama
Wen’ osubuthe za yinqwaba izicoco
Halala! Lilililili!

USiqhoza uthole umvuzo ngenkondlo yakhe akloloda enqolonga ngayo esithi, VUMA NGIKHULE LAMI. Wena obe ungekho, lawe oweqiwe zindaba ezimnandi, sithi ake uzizwele ukuthi igiya isithini intomb’ endlala uSiqhoza kaZingizwan’izinja.

   Siqhoza’s certicicate    


Sithembile Siqhoza holding her accolades


VUMA NGIKHULE LAMI

Nank' umgwang' ufun' ukungigangela
Ngesis' esikhul' esigcwel' umoya
Bahleka ngawobuso, awomhlath' elumile
Bazenz' omahlomulel' abangabahlanguli
Zimpis' ingwe zamabalabala
Suk' ebusweni bami xhegundini
Vuma ngikhule lami.

Yiziqumama ingqondo du!
Manje mina ngiyisanqondo
Isiqoqodo ngingahlangana longqondongqondo.
Khuzan' imigakla
Igxozel' ithambo lezinyan' indenda
Igxozel' iqatshana lengane
Angisabali umhluz' iyahubula
Ihahabela ngitsho lomsipha
Lenhlon' abal' imbala
Luhubhuhubh' uphondo lukabhejane
Ngamaland’ afun' imikhaza.
Zintwal' ekhanda
Ingamuny' isuthe
Iyakhithika.

Ngoqilingqwatshu ongqavungqeketshe
Intethe yehlul' amaland' ebusika
Banithinithiz' ezinonileyo
Qede besulel' imilomo phansi njengenkukhu
Kimi liyesabeka lifana lamazimu
Ngixoleleni lami ngikhule.

Ezen' ingane zidla ntofontofo
Azingangami zingangomam' ongizalayo
Zadl' imfundo zakhweca
Lami ngikhwinc' amalogwe ngiyafun' imfundo
Usungacathamel' ungiphicaphic' ungilayele celeni
Ungithembis' izul' emhlabeni
Awuu suka somaxhegwana!
Gwedlela le lami ngikhule.

Ungangiphazamisi ngigid' ingoma yami
Lisa ekhon' idlozi lifun' ukusina
Ngipheth' umkhonto letshoba ngiyaziphungela
Ngifun’ umlol' olol' inkakhayi zamadoda
Ngifun' inyon' ekhihliz’ IKUSASA
Lamathemb' amahle
Ngivumele ngikhule.

Ikhaba liyabukw' alidliwa
Khabo ngekela ngikhule
Ngibe lekusasa eliqhakazileyo sambali yentwasa.
Ubaba lomama baziqhenye ngami
Sengikhulile ngibenzel' okuhle
Wena Mthunzi
Vele ufun' ukungehlis' isthunzi.
Mkhohlisi kad' ubakhohlisa
Skhohlakali bekubiza nge BLESSER
Awu makade bona wakithi
Usubona buvilibana uthi kugug' othandayo
Indwang' ayisibon’ isiphongo sayo.
We Batayi
Iqaq' alizizw' ukunuka qiniso
Manje ngithi
Isichib' esitsha ngeke sichibil' ibhulugwe lidala
Ubozinuk' amakhwapha we ‘BLESSER’

Ungangiyengi Yengwayo
Ngiyaz' emlonyeni upheth' awokusiza
Esandlen' upheth' umhedla
Ufun' okukimi
Ukuqathaqathe qed' ungiqotshele
Ungenz' isiphukuphuku
Vuma ngikhule lami

Sithembile Siqhoza


SIXOXA NGENGXAKI ZABATSHA



 Iyabonana njalo lamhla lin’ abatsha bakaMthwakazi! Ingxoxo ephathelene lengxaki zabatsha ekhokhelwa nguyihlokazi, uNomsa Jowah iyaqhubeka.  Lamhla silokhu sikhangele ingxaki ezidalwa yikungasebenzisi kuhle inkululeko lamalungelo aphiwa intsha. Inkululeko yokwenza lokho umuntu akuthandayo inhle. Lamalungelo oluntu mahle kakhulu. Akukho ukucindezelwa lokukhahlamezeka. Kodwa amalungelo la angaphathwa butshapha adala ingxaki empilweni. Sondela uzwe ukuthi baqhubeka besithini ngalokho osowenu. Siyafisa ukuzwa ukuthi wena uthini ngakho?




GIYA MTHWAKAZI


 Nxa imbongi yayiyabe isiphuphuma ngosinga, igiya, iseqa, ijanquka, ibetha amagama akhuthazayo avusa idlabuzane lokwenza; ayekekela amanina, alilizele, udutshulwe umpululu, obaba lamajaha batshaye ivoklokolo! Kwakumnandi kakhululu. Loba uzibalela wedwa, ake ukekele lawe uyithuze ivokloklo ngoba imbongi zethu lezi ziyasikholisisa kakhulu. Asizitshayeleni ihlombe! Nanzi zisiqumbaqumba ngolimi lwethu lukaMthwakazi oluhlabusa kangaka! Ayitshe ivokloklo lapho okhona aze ahawukele lobengabazi ubumnandi bolimi lwethu lomdabu! Bala uncinde iminwe ufunza ingqondo. Ezinye njalo inkondlo zivusa umoya wolaka lokunqanda ububi obudlangileyo. Ziyaxwayisa. Ikanti ezinye zifukamele umoya wosizi lokuhlulukelwa. Kukho konke siyafunda, siloleke, sivuke senze.
            Silazo njalo imbongi zenu ezizingcwethi. Hlala phansi, ubale uzizwele. Nangu uNomathemba Moyo esenwaya ubuchopho esithi, ‘Inkomo ZikaBaba’.
             
 

Nomathemba Moyo

INKOMO ZIKABABA

Zihlakazekile zigcwel' iganga
Ezinye sezilamathol' angelaphawu
Ezinye zifel' emangweni
Ezinye sezingamatimela
Ezinye ziyikudla kwamaganyana
Ingabe ziswel' ukudla na?
Ziswel' abelusi kumb' isibaya?

Ngiphenduleni ngisemnyameni
Kutheni ngomhlambi kababa?
Ingab' uzosinda na kulezimpisi
Phela zivez' amaziny' indawana yonke
Zophephelaph' inkomo zikababa?
Seziphenduk' amabhalalabhala
Zeq' umbel' isango livaliwe
Zisinda ngokulambis' emadlelwen' azo

Konakelephi zinyanga zakithi
Konakalephi sizw' esimnyama
Sono ban' esingathethelelwayo
Kuyoze kube nini sibhudul' egangeni
Kuyoze kube nini zisemasisweni
Abayikukhathala na abasisiweyo
Phela lokhu sekudlulele ngiyatsho
Kunini kuthiw' azibuy' emasisweni
Zobuya kanjani kungel' abelusi

Ihlekan' ebelisele lihlatshw' ukusa kwamalanga
Zisale zibhons' emswanin' onina
Kubuhlung' ukuswel' okwakho
Kubuhlung' ukuswel' umelusi
Zophephelaph' ezikababa
Nanko zigqagqelwe libhubes' esibayeni
Sekunzim' emuva laphambili

Amajongos' asehlathini
Amathokaz' ayefula
Ingabe kuyaphileka kulawomadlelo?
Kuyentshisek' ungaz' okusemuva na?
Amankonyan' abhonsa kukhithik' umuhlwa
Pho ayozwiwa nguban' onina bephetsheya?
Basuke besiyafula bagcwalelwa ngumfula

Sekunzim' ukubuyel' esibayeni
Phel' awubonis' ukwentsha lomfula
Kazi kozala nkomoni
Kazi kolunga nin' atholakal' umelusi
Fun' avuselele lelihlekan' eliseleyo
Akulahlwa mbeleko ngokufelwa
Ngilethemba usazohlangan' okababa
Atshakadul' aqolotsh' amankonyane
Sisazovuk' isibaya sikababa
Sisenge siphind' umphehlo
Siklez' izisu zicazimule
Kuyabe sekulungile kwethu
Uzathi ngatsho!

Nomathemba Moyo

*

 Passmore Ndlovu

VUKA MNTWANA!

Mayeeeeeeeeeeeee!
Kanti kwenzenjani boooooooo?
Nang’ umntwana enunubal’ etshwabhana,
Entshintsha ngitsho lombala
Ngabe kwenzenjani?
Ntombazana, wantshintsha umbal’ usukhulile yindaba?
Wanunubala, wanembuluka sadelele
Uzihambela nje, yini kodwa?
Uthi uyakubona yin’ ukuthi
Ubutsha bakho awusabukholisanga
Mayeeee, ak’ uvuke mntwana
Kanti majaha kwenzenjani?
Lajwaq’ ebusweni libancane kangaka
Ibhonga-ke, angisakhulumi,
Ngoba ayisilo bhonga kodwa
Yilokhu osokwalingena emphinjeni yenu
Okhulu labokhokho bethu
Bebebhema ingidi
Kodwa lina selidlulis’ amalawulo,
Aliboni yin’ ukuthi liyazibulala?
Akukhanyi yin’ ukuthi selikhulile?
Akuveli yin’ ukuthi kufa lina?
Akubonakali yin’ ukuthi
Liyazikhawulisa njeee mayeee!
Vukani bantwabethu!
Wenziwa yini ukuthi wenzele umngane wakho
Yebo-ke bathi izandla ziyagezana
Kodw’ uma zingcolile ziyangcolisana
Akuvuke mntwana, uziqoqe,
Uhlale phansi uzinze
Ube suyabona ukuthi wenzani ngempilo yakho
Mntwan’ oyintombazana
Lawe mfan’ ukona lokoniwa libancane
Akusikh’ okuphelela khona impilo yakho
Akuvuk’ ubon’ ukuthi wenzani ngempilo yakho
Vuka mntwana!

Passmore Ndlovu

*


Hlengiwe Winnet Dube

ANGISAKHULUMI


Ungitshiy’ usithi uyading’ imali,
Lami angizange ngiding’okunengi,
Kanti wen’ uyading’ ubukhwa.
Ngathaba ngath’ uyading’ impilo,
Ngith’ eGoli kugolwa igolide,
Kanti iGoli iginy’ abantu babeyimigewu,
Kangisakhulumi ngoba awusabuyi.

Izolo kuwe benginuk’ amakha,
Ngingawatholanga ngigeza ngomlola qha,
Namhla seginuk’ amaququ saqaqa.
Ngiqale ngisakhuluma
Ngithi uzangikhumbula,
Ngadubeka ngaphel’ inkani,
Nganyel’ izithende sakiti,
Wen’ uqhiyeme uliqhawe likaMaGwebu.

Uqhele okwesilulu,
Usidla nyama, udle nhlama,
Mina ngacaka samkhenkethe,
Izingane zathi baba ngebizo,
Zingaz’ elakh’ izinyo ngob’ ubaba,
Hay’ angisakhulumi lam’ angisakufuni.
Ngikhuluma law’ ungumful’ ogcweleyo
Uhwabha kunyikinyek’ umduli,
Ngicel’ imali uthi kawusibhanga,
Ungephul’ inhliziyo ngikuthanda.
Ngabekezelel’ uthando, angisakhulumi,
Eyami sililitshe ngob’ angisakuthandi.

Umndeni wathi yakhan’ umuzi,
Sibaphiwe abantwana sabong’ umuzi,
Egumeni lethu kuNokuzola,
Basola besasola oNokusola,
Kangisakhulumi babesazi,
Impis’ embeth’ esemvu nguwe nta!

Hleziphi Winnet Dube
 


 *

Martin Mlilo

AMANXIWA, NGAMANXIWA!

Lawa ngamagumb’ abadlwenguli
Bayadel’ abangaziyo
Abangazange babone imduli yomuzi wamakhosi lo Osungamanxiw’  asemile  lembuya.
Ngiyafunga, ngiyagomela
Kungaphum’ insingizi la!
Imduli yaxathuka kwavela lembambo.
Yeka bethi ubukhosi ngamazolo,
Kwake kwaba kontuthu ziyathunqa,
Intuthu eb’ iphehla amanzi kagesi
Iqonge kufiphal’ ilanga emini.

Namhlanje komile okwake kwaba yiziziba,
Namhlanje ngamazibuko umuzi wamakhosi,
Uphahla lwendlunkulu luyanetha
Ngamanxiwa la, isidlidli somuzi
Namhlanje simanephunephu
Ngisifanisa lendlu kathekwane,
Imigwaqo yimlonga yagugudeka
Imigwaqo yedolobho likaMthwakazi
Yinto yangabomo le howu!

Lina nkokheli zelizwe
Lizigqaja ngani,
Umuz’ obulenkazimulo lodum’ ukhithika?
Ubhidlika lina ligoq’ izandla,
Limgwilibana liyanganxanye njengamanzi omsenya.
Lokh’ elikubiza isgodl’ akuson’ isgodlo
Lubandlululo bani lolu?
Konk’ okuligugu kuMthwakazi likucikela phansi.

Zonk’ inkomba zesizwe samaNdebele
Lifuna zinyamalale, ezenu zimi
Zikhanya njengobhaqa oluphezu kwentaba
Imiphongolo yakithi koBulawayo
Ilihluphe ngani, idleni kabani?
Yekan’ ukuba ngumahlinz’ umhlubulo wenyoka,
Lin’ elisebatsha, musan’ ukuqhulul’ amehlo
Lathula nje lahlala lanethezeka lingagqize qhakala,
Umuzi wakoBulawayo ubhidlizwa ngabantukazana.

Lani nkokheli zamany’ amazwe,
Langcin’ imilomo lamane laqhatha inkevane nje!
Sihlomuleleni, kuza igagasi lasolwandle
Lizobhidliza umuzi wamakhosi,
Suka kompunz’ idl’ emini,
Injelele yabhidlika sathi yebo sikubonile,
Sahlamba sahlala
Manje lizulela imphongolo yakontuthu njengamanqe
Sabhidlika, saphela isgodlo sakomkhulu
Ngamanxiwa lawa.
Imigwaqo lixhaphozi,
Izakhiwo zonke zimi ngoluthi,
Siyinhlekisa sihlekwa lazinyoni
Ngamanxiwa anxibeneyo axakekileyo.
Ukuthi kusedolobheni yikubhuqa nje
Lunxiwa lolu.

Martin Mlilo


 UMUSA WANSUKU ZONKE


Umhawu Uzala Umona

Umhawu mubi, ungcolile. Awuhloniphi ukuthi abantu bayazalana, ngabegazi. Umhawu uyafohlela kucine kungasela budlelwano, sokuyingxabangxoza, sekuzondwana, sekunyonkolozwana, sekubulawana. Nxa usungenile uyadunga, uhlanyela umona, ukuthandana kuphele du.
            Yikho okwenzakala emulini kaJakhobe. UJosefa, owayemncinyane ebafaneni bakaJakhobe abadala, ngaphandle komnawake uBhenjamini, kodwa eyintandokazi kayise wazondwa ngabafowabo baze baba lomona ngaye. Wayethandwa nguyise okwedlula bonke abanye, uyise wamenzela ijazi elaliceciswe kakhulu limibalabala. Laye uJosefa wayeke wabaceba abafowabo kuyise. Njalonje wayelesipho sokuphupha izinto eziba liqiniso. Ngenxa yobuntwana wayesuka angani uyabagqabhazela abanye ngoba amaphupho ayemtshengisa ephakeme okwedlula bonke. Amaphupho akhe enza bamzonda ngamandla.
            Lafika ilanga eliyisithutha lapho uyise amthuma kubafowabo ababesemadlelweni ukuthi ayebona langabe bayaphila kuhle kanye lezifuyo. Wahamba uJosefa. Bavela bambona esekude, batshelana bathi, “Nanguyana umphuphi loyana esiza …Kasimbulaleni simphosele kwelinye lamagodi la besesisithi udliwe yisilo esesabekayo” uGenesisi 37:19, 20a. Babenyaza ngokuthi bazake babone-ke lapho okuyaphelela khona lawomaphupho. URubheni, umfowabo omdala wakhuza ukuthi bangambulali, bangachithi igazi. Wathi kungcono aphoselwe egodini. Kodwa bacina bemthengisela ama-Ishmayeli adlula lapho. Babulala imbuzi, bagxamuza ijazi lakhe elihle egazini basebesiyaqambela uyise amanga, benza engathi udliwe yisilo egangeni. Wadabuka kakhulu umuntu omdala engazi ukuthi ngumsebenzi womona wonke lowo.
            Wawuke uzithole usulomhawu omkhulu uze ufisele omenzela umhawu ukufa? Zikhuze. Musa ukufuya isikhwili emoyeni wakho. Lokho kwenza umona uchamusele, uchahe. Uyabe usugalula phakathi kwesono. Zikhuze uyixotshe imicabango yomhawu ukuze uphephe.

Qaphela imicabango yomhawu uyixotshe ingakafukameli yachamusela umona.

Barbara Nkala

                  ***

Sima lapha lamhlanje Mthwakaz’ omuhle. Siyafisa ukuzwa kuwe ukuthi isigcawu lesi sikuthinta ngandlela bani. Siyalangatha ukuzwa ukuthi eyakho imibono ithini ngoba ulawo umcabango ongasisiza ngawo. Siyanxusa. Asibeni selimeni lokukhuthaza lokuphakamisa ulimi lwethu. Hlaba eyakho indima ngo2020 uyiphutshe.
Ukhumbule phela ukuthi esalela muva ithiwa xhaka yizinja.
Ngiyalithanda, njalo ngiyabonga!

Gogo Nkala

No comments:

Post a Comment