Thursday 27 February 2020

Gogo Nkala Newsletter 9/20






Dr Eventhough Ndlovu


Siyadibana njalo Mthwakaz’ omuhle kulelilanga elihle esiyagqiba uNhlolanja! Lamhla sivula ngamazwi okukhankasa ngokuhle okuthile avela kuDr Eventhough Ndlovu oweNyuvesithi enkulu eZimbabwe. Kulamalanga lamalanga athakazelelwayo umhlaba wonke jikelele. Ubusazi na ngaleli ele International Mother Language Day? Hatshi-ke, mina lingipha amadlabuzane leli ukwazi ukuthi lolimi lwami lomdabu luqakatheke kakhulu kusamele luqakiswe kube lomkhosi wokuluthakazelela! Ake uzwe ukuthi uthini okaNdlovu.


INTERNATIONAL MOTHER LANGUAGE DAY


Hlabezulu, manengi amalanga athakazelelwayo emhlabeni bo! Elinye lawo eliqakatheke kubani lobani okhwabitha ukukhulisa ulimi lwakhe lomdabu, yileli elikhuluma ngokuthakazelela ulimi lwakho lomdabu, olukhankaswa umhlaba wonke. Lilanga lamhlaka 21 Nhlolanja njalo umkhankaso lo waqala mhlaka 21 Lwezi ngo1999, kukhokhela inhlanganiso ye-UNESCO eyiyo ekhangela ngezemfundo kuNhlanganiso zamazwe wonke jikelele.
Isisusa sona saba yisiga esabakhona ngosuku luka 21 Nhlangula ngonyaka ka-1952. Abathile eBengali, kweleBangladesh babekhankasa ezitaladeni betshengisela isifiso sabo sokuthi bakhulume ulimi lomdabu wabo bekhululekile. Kodwa iziphathamandla ezazibeke ukuthi kukhulunywe kuphela ngolimi oluthile kwazicunula lokho zasezibangela ukudutshulwa kusethuselwa labo ababekhankasa. Kwafa -ke lapho abafundi abane. Kusukela lapho ilanga leli lahle laba yisikhumbuzo salokho okubi okwenzakalayo. Leli lilanga lapho okuqakiswa khona umkhosi wokuphakamisa konke okuphathelene lezindimi ezitshiyeneyo, amasiko atshiyeneyo lokwanelisa ukukhuluma izindimi ezinengi ezahlukeneyo.
         Lonyaka eZimbabwe, umkhosi lo uzathakazelelwa mhlaka 20 kuMbimbitho, eNyuvesithi yeZimbabwe, eLlewellyn Lecture Theatre ngehola lesificaminwe mibili ekuseni (0800 hours) lapho okuzakhangelwa khona isibanga esesithethwe sikhangelane lemizamo yokuphakamisa indimi zakwelakithi lokusetshenziswa kwazo. Kuzakuba lezikhulumi ezivela kungatsha ezehlukeneyo lapho okuzahlonyiswana khona ngamasu lamaqhinga okuthi kungenziwani ukuthi kuthuthukiswe ukusetshenziswa lokuqakathekiswa kwendimi zethu. Elokuzwa kalisuthisi njalo ukutshelwa yikuncitshwa! Bana yingxenye yalo umkhosi lokhu injobo enhle ithungelwa ebandla. Akubizwa ozwayo.
          Phakamisa olwakho ulimi lawe Mthwakazi!


SIXOXA NGENGXAKI ZABATSHA
  



Iyabonana njalo lamhla lina Batsha bakaMthwakazi! Nansi njalo enye ingxoxo ephathelene lengxaki zabatsha ekhokhelwa nguyihlokazi, uNomsa Jowah. Azipheli ezabatsha. Lamhla sikhangela ingxaki ezidalwa yikungasebenzisi kuhle inkululeko lamalungelo aphiwa intsha. Inkululeko yokwenza lokho umuntu akuthandayo inhle. Lamalungelo oluntu mahle kakhulu. Akukho ukucindezelwa lokukhahlamezeka. Kodwa amalungelo la angaphathwa butshapha adala ingxaki empilweni. Sondela uzwe ukuthi bathini ngalokho osowenu. Siyafisa ukuzwa ukuthi wena uthini ngalokho?




GIYA MTHWAKAZI



Nxa imbongi yayiyabe isiphuphuma ngosinga, igiya, iseqa, ijanquka, ibetha amagama akhuthazayo avusa idlabuzane lokwenza; ayekekela amanina, alilizele, udutshulwe umpululu, obaba lamajaha batshaye ivoklokolo! Kwakumnandi kakhululu. Loba uzibalela wedwa, ake ukekele lawe uyithuze ivokloklo ngoba imbongi zethu lezi ziyasikholisisa kakhulu. Asizitshayeleni ihlombe! Nanzi zisiqumbaqumba ngolimi lwethu lukaMthwakazi oluhlabusa kangaka! Ayitshe ivokloklo lapho okhona aze ahawukele lobengabazi ubumnandi bolimi lwethu lomdabu! Bala uncinde iminwe ufunza ingqondo. Ezinye njalo inkondlo zivusa umoya wolaka lokunqanda ububi obudlangileyo. Ziyaxwayisa. Ikanti ezinye zifukamele umoya wosizi lokuhlulukelwa. Kukho konke siyafunda, siloleke, sivuke senze.
            Osungula lesisigcawu lamhla nguMpumelelo Ncube etshiseka ngendaba yamaCimbi.
             


Mpumelelo Ncube


AMACIMBI

Ikhalil’ inyoni ethi, “Mahontje, Mahontje!”
EGwanda, eSolusi, ePlumtree, eKezi
Ngoban’ abakhokhoba besehla benyuka?
Yeka mhlobo kawazi ngani,
Kusil’ amathez’ ayatheza
Kuhlwil’ umtshitsh’ uyathungatha
NguMpalakazi, uZibandlela loMabasa.

Umsindo phothololo emangweni,
Juba ntendeni giya sibone phela!
Ingatsha klwebu ziyoph’ izihlahla.
Umkhos’ uhlatshiwe zilahlekelwe phela
Wena mvevane kusasa uzaqandela phi na?
Inqobo yinzuzo kant’ ikusasa liyembelwa.

Awuboni ngani luhonyane lolo!
Tshiy’ ubuhaga yeka lukhule.
Izinyoka ziyabibitheka kutsh’ umphathi
Ngolwesithathu mthakathindin’ udingan’ ehlathini
Njengomsweny’ azanyamalal’ inkengan’ ingene
Komhla sahloniph’ amazul’ ovuleka.

Kukompunz’ idl’ emini libalele
Yizihonq’ ipakil’ impi kaMgandane
Zithuthandini lahlan’ amakhub’ enu
Saphel’ isitshebo loqond’ itshukela
Ingenil’ impi yembubhiso labahuquluzi
Kosala kubeth’ ibhungane lebhungayezi
Selidume ledlula lel’ elansondo.

Sozidlel’ esilahleni sezitshone phansi
Khonale koMakokoba.
Izikhuleko zikhulek’ emunjini nje
Solukhonale koMakokoba ucingo.
Inkuni lezigodo zombhelo-
Khonale koMakokoba.
Bayez’ abafana bomkute
Bevela khonale koMakokoba.

Emakethe yisiphithiphithi
Athengiswa ngamasaka losakazana
Samahlamv’ iyawa’ imali
Bathi vele yon’ iyisithutha
Ibanjwe ngumqando bayayibutha
EyeMelik’ ichithiwe, bayayithutha
Othi leyo kayikho yisithutha,
Le kayiding’ iSandawana vuka!
Kasikh’ esiphandel’ esinye
Ehamba muva ibanjwa yizinja.

Elokitshini ngeKango batsheba kathathu
Liliny’ intaba yesitshwala ngumfana
Emphinjen’ ayageleza nguntshelelezane
Lamponjwana eMaDlodlo leManor.
OBafana, oGreenhorse laboKhanda,
Zintombi zomhlanhlandlela bayathuthumela
Bayalinqolong’ igolid’ elimnyam’ eBotswana
Azaphenduk’ esinsithek’ amabhasi,
Okomamazal’ evela komkhwenyana
Ngamazhing zhong amaTshayina
Kuthengwe kube ngu ‘lami ngilakho’.

Intethe zehlile lamabhel’ emaphandleni.
Bayakhothama ngaw’ amacimbi
Sebengamalub’ ehlobo awu!
Ngecimbi bayizikhwicamfundo.
Ngecimb’ imikul’ igcwele.
Ngecimb’ izisu ziyibucwazicwazi.
Ngecimbi zidlan’ uboy’ esibayeni.
Ngecimb’ emzimbeni bahloniphile.

Izithelo zemvelo ngezethu sonke.
Asizilondolozeni thina sonke.
Kungumlandu wethu sonke.
Ngenhlakanipho sinothe sonke.
Sithuthukis’ isizwe sethu sonke.
Imithetho yemvelo yenzelwe thina sonke,
Ukuz’ umhlab’ ungatshabalali.

Mpumelelo Ncube

*


Hleziphi Winnet Dube

KHANGELA PHAMBILI

Awu ngiyababona ngempela
Besenz’ umona bethi bayabona

Bethi njengabantu bakhona
Benz’ izinto zakhona ngesikhathi sakhona

Beqa bejanqula bedlalis’ inqulu benqunu.

Bazithenga, bazithunqise zibasanganis’ insangu,

Nkazana, Mfana khangela phambili.

Mfana, Nkazana ngiyababon’ abangiboni,

Sebedlal’ ingqobe zabadal’ endleleni, egcekeni, emehlweni,

Bathi kabasimaqaba bona bayinqaba,

Buqamama ngabaqabujanayo qabu emini libalele,

Khonapho ngabathandeleneyo thande babamunye libalele,

Amacansi yiwo amavuzuvuzu akhona,

Izintomb’ ubuntombi buvuzel’ emavuzwini,

Amajah’ ubujaha buqale evuzwini,

Nkazana, Mfana khangela phambili.
Ungakhangwa ngamakhekhe lamakhumkhum’
Akhithik’ imikhakha yensangu
Ungakhangwa ngamawisikhi lamawoso lamavosho,

Ungakhangwa ngamacans’ uzacikizek’ ucake sacigo,

Nkazana, Mfana khangela phambili.

Bathi zimbanje zamanje,
Uzibhema manje udakwe manje,

Bathi ziyabahlakaniphisa
Kanti ziyabanhlanhlathekisa

Mfana, Nkazana khangela phambili

Hleziphi Winnet Dube

*

 Onesimo Ngcotsha Mpofu


SOMILE

Imithombo seyaphusa
Nanto lezulu liphunza
Safa sithwebuza ngempunza
Uzul' elekhangelelo labozisa
Wayacel' izul' uMpala
Inyawo zabuya zihitshwa luthuli
Wathandaz' uMpunzi
Waze waphum' impabang' emadolwen' okwembuzi
Kodwa phinde!

Sahamb' ulimi phandle
Okwechalah' elijakadiswe yimpunzana
Imithunzi yasithunuka
Izihotsha zasihotsh' amandla
Imihome yasihoza
Imbalu zabal' amabal' engwe
Pho sicatshephi na?
Safa yikoma!

Umdumo siwuzwile
Amayez' amnyama siwabonile
Isibhakabhak' asembesile
Insingiz' emnyam' entaben' ikhalile
Ithemba livukile
Lekhangelelo libuyile
Inhlanyelo siyicacadile
Izikeyi sizibazile
Amajogwe siwalungisile
Kodwa somile!

Umkhosi siwuzwile
Inkomo ziphelile
Ingcuba siyivungulile
Obabhemi bafile
KuSomandla sicelile
Nxa kuyizenzo zethu sixolele Baba sonile
Sizwele ngoba sesizwile
Zwel' umhlaba wakh' uwusindise
Abantu bakh' ubaphilise
Baba yebo sonile
Kodwa somile.

Onesimo Ngcotsha Mpofu

*


 Nkosilamandla Kunene


ZINOFOBHIYA

Sizwe sikaNdaba,
Lina besilo,
Ondlela zimhlophe,
Sizukulwane sikamkhulu,
Akelingisize bo,
Nans' impican' ingiphicaphica.

Angiluzwisisi lol' udaba,
Imibuzo kim' ilitshebetshebe
Kodwa zon' impendulo zinwele zethendele,
Nanko phela bengithi ngidl' amathamb' engqondo,
Ngaqabuka sengiwakhukhuza,
Kuthiw' okwehlul' amadoda kuyabikwa.

Ngalulekani bo ngiyacela,
Kamb' ubudlwangudlwangu ngobani?
Umsindo wonke lo ngowani?
Yibubudlubudlu bokulwa,
Ukuthula kuyisibhono sentwala,
Inhlalakahle ngoxolo zimpande zedwala.

Buyeph' Ubuntu kumuntu?
Nanko phel' umunt' uhlinz' umunt' okwembuz' ebiweyo.
Aw' ibunzi selize libuthakathaka, ngenxa yokuzibuz' ukuthi,
Kanti yimbewu bani le esihlanyelw' ensimini ye-Africa?
Yon' ivel' ihlanyelwe ngubani?

Kaz' umoya wokumanyana njengabamnyam' uphungwe ngubani?
Ngubani? Ngubani?
Awu ngubani low' ongene losiba lwethendel' emuzini we-Africa,
Waxega yon' inzalo ye-Africa?

Awu ngalulekani bo,
Kuvela kuphi lokh' engikuzwayo?
Umunt' angath’ eyinzalo ye-Africa,
Ayekuth' omuny' owe-Africa yisethekeli,
Kukanti bobabili bese-Africa, beyinzalo ye-Africa?

Kaz' umoya wokumanyana njengabamnyam' uphungwe ngubani?
Zul' omuhle,
Funa yim' engibuz' umbuz' ongabuzwayo,
Kodwa nank' omuny' osungicuye wangicuy' umcabango,
Kanti lelo zinyo likaFobhiya
Likhumuke lakhithika ladojwa ngubani wangaphi?

Nanko phela sokuyinsumansumane,
Njengob' inkemenkem' ilithonsi!
Ngalulekani bo angiqedisisi;
Ukuthi kambe sebeqedene
Ngabakabani lab' abahlinzwayo?

Inhliziy' ibuhlungu,
Buka phela ngisiqhinqil' esika Nand' isililo,
Kwaze kwaya kwathint' esikamam' isihelo,
Kodw' akusizanga lutho!

Pho sikhulumeni, singakhulum' ini?
Pho senzeni, singenz' ini?
Nans' ingqobe Hlabezulu,
Buqedwa buthiweni lobu budlwangudlwangu?
Njengoba kuyibubudlubudlu bokulwa.

Kaz' umoya wokumanyana njengabamnyam' uphungwe ngubani?
Ngiqinisile ngiqinisile;
"Inzalo y-eAfrika kayisoz’ ibeyizethekel’ e-Afrika!"

Nkosilamandla Kunene

 *

UMUSA WANSUKU ZONKE


Lalela Ukulaya KweNkosi

USolomoni, inkosi yakoJuda yananzelela ukuthi ubuntu lesimilo somuntu kusuka ekunqandweni lekulayeni komzali, umuntu esesemncinyane. Encwadini ayilobayo eyeZaga, kulezahluko ezithile ezisifundisayo ngokulaya langokulaywa. Uthi kumlungele umntwana ukuthi alaywe ngoswazi. Kuyindlela yokumqondisa lanxa ezakuzwa ubuhlungu. Ebusweni bukaNkulunkulu, singabantwana, njalo sihamba silahleke ezindleleni zethu zempilo njengabantwana bonke. Ukulahleka endleleni kutsho ukweqa umlayo oyabe uwutsheliwe, kumbe ukwenza lokho okuthiwe ungakwenzi. Kwesinye isikhathi ingqondo iyembeswa yibulembu bobuthutha umuntu angabe esananzelela ukuthi wenza okufanelelyo kumbe hatshi. Uba umuntu angaqhubeka ngalezi zindlela, loba esephendukela eNkosini, ucina elahlekile kuze kumfikise ekulahlweni yiNkosi, asuswe entandweni yayo.
Uba umuntu engena engozini, esilingweni, ekulahlweni licala, kumbe okunye okuzwisa ubuhlungu, kumele azihlole. Imvama, sandise ukuthi sizigeze sizibeke ebuhleni besesisithi lokho okwenzakeleyo kuyimihlola. Bonke abakholwayo uNkulunkulu ubaphatha njengabantwana. Uma ebona umntanakhe ephambuka eqinisweni uyamkhuza, amlaye. Njengomzali wonke indlela zokulaya zikuye. Ezinye zibuhlungu. Kodwa zwana okukhulunywa nguJobe 5:17-19; uthi ukulaya kukaNkulunkulu kulungile ngoba yena ulimaza abuye abophe amanxeba, atshaye abuye apholise ubusukhululeka enhluphekweni. Kungoba phela nxa usizwa ubuhlungu ubusuphenduka uyekele okubi, ubuya akubusise njalo. Kuhle-ke sivume uma silaywa, singasoli, kodwa siphenduke.
            Umzali wonke uthokoza ngomntwana okhuzekayo lovuma ukulaywa. Omunye umbhalo uthi, “Ndodana yami, ungeyisi ukulaya kweNkosi. Njalo ungalahli ithemba lapho ikukhuza ngoba iNkosi ilaya labo ebathandayo, ijezise wonke emamukela njengendodana” (amaHebheru 12:6).
            Uma uvuma ukulaya kukaNkulunkulu, uzisole, uzathokoza ngawe akwenzele okuhle empilweni yakho. Xwaya izeluleko zeNkosi yona izathinta ububi obukuzingelayo.

Barbara Nkala

***

Okwalanhla kwanele Mthwakaz’ omuhle! Siyafisa ukuzwa kuwe ukuthi isigcawu lesi sikuthinta ngandlela bani. Siyalangatha ukuzwa ukuthi eyakho imibono ithini ngoba ulawo umcabango ongasisiza ngawo. Siyanxusa. Asibeni selimeni lokukhuthaza lokuphakamisa ulimi lwethu. Hlaba eyakho indima ngo2020 uyiphutshe.
Ukhumbule phela ukuthi esalela muva ithiwa xhaka yizinja.
Ngiyalithanda, njalo ngiyabonga!

Gogo Nkala


No comments:

Post a Comment