Gogo Nkala Newsletter 6/2020

                                        

                                                              Thembinkosi Zikode Masuku


Ekuhle Mthwakaz’ omuhle! Ngithemba uqale leliviki ngezibusiso ezingummangaliso. Asazi wena, mina ngizitshela ukuthi loba impilo ithanda ukulumela, ngizayiphila, ngiyikholise, ngoba lo ongiphe impilo ukhona, uyabona konke. Uyezwa lokukhala kwabantwabakhe. Ngiphakamisela amehlo ami kuye ngoba usizo lwami luvela kuye. Ake umthembe lawe, ududuzeke.

      Inhlupho eziphakathi kwethu zenza siswele lokuziphatha kuhle okuveza UBUNTU bethu. Yiyona injongo yethu le kuleli iviki. Ake sihle siqale ngokuzwa ijaha lakoMasuku, uThembinkosi Zikode ethinta kakhulu ngabo ubuntu.

UBUNTU

Buph’ ubuntu?

Sizwe ban’ esingela buntu?

Siph’ isavunguzan’ esakhukhul’ uluNtu?

Ngob’ uluNt’ lwadabuka labantu

Singela buntu sihambaze,

Singela buntu sitshabalele.

Buph’ ubuntu zinini zami?

Ingan’ ibiyingane ngenhlonipho,

Isaz’ indawo yayo njengengane

Ingaman’ ingabaze phambi kwabadala

Ngob’ umunt’ omdal’ ubemdala

Nom’ engakhon’ ukudal’ ubemdala

Nom’ engelay’ ethengay’ ubemdala

Pho, mamo!

Umlom’ uthand’ ukugaya ngomuny’ umhlathi

Izinto sezithand’ ukuhlanekela,

Inkonyan’ isithand’ ukukhony’ okwenkunzi

Izinyane selibebez’ impong’ ikhona.

Itsiyane selikubik’ ukus’ iqhude likhona

Khon’ akusamangalisi ngoba

Intsh’ isiphenduk’ umbhotshongwana.

Buph’ ubuntu zihlobo zami?

Namhl’ uth’ uyakhuz’ utshelw’ amagamagama

“Abantwabakh’ awusabazi?”

Namhl’ uth’ uyalay’ uthukw’ inhlamba.

“Awungenzeli luth’ ungitshelani?”

Uth’ uyacebis’ ubusuthunuk’ ithumba,

“Limpilo ngeyam’ angiyi ‘sheyi’,

Ngakho hlukana lami phansi.”

Buph’ ubuntu zihlobo zami?

Umzimba wowesifazan’ ubuligugu,

Uhlal’ uthiwe mboziyani!

Ngob’ igugu kulilihlo lentwala

Manje namhl’ ubukisw’ okwebhayisikopo,

Izidwaba zicina laph’ eziqala khona

Amathang’ angikhulumi,

libhakan’ elithi, “Welcome to Bulawayo!”

Imisisila yona, ibukisw’ okwetamatis’ emakethe.

Buph’ ubuntu zinini zami?

Umunt’ omdal’ ubehlonipheka

Ehlonipheka ngokukhalipha langothando lwakhe

Kodwa namhl’ amakhoman’ aphelile luthango!

Ingane zibhinyw’ ukusa lokusa ngabazali

Omalume baphenduk’ omaluma,

Obaba bayabab’ okwesobho lamandiya.

Abazali baphenduk’ amaganyane

Ziyophephelaph’ ingane zethu?

Ngob’ abatshuki beson’ ibhetshu.

Buph’ ubuntu Mthwakazi?

Zikhuze, aaaahh!

Thembinkosi Zikode Masuku

SIXOXA NGENGXAKI ZABATSHA

Silalo uhlelo lwethu olumayelana lengxaki zabatsha. Siyalibonga njalo lonke  elithe lasixhasa ngamacebo angalandelwa ngabatsha labazali ukuxakulula ezinye zalezi zingxaki. Lamhla siphethe ingxaki ezidalwa yikuswela UBUNTU. Asizwe abatsha lamhla ukuthi bona bathini ngayo indaba le eyobuntu. Lalela-ke ingxoxo yalamhla.

GIYA MTHWAKAZI

Mthwakaz’ omuhle, lalamhla ngiliphathele imbongi ezinengi. Zingcwethi lazo. Inkondlo zazo zimnandi zijuluka njengoluju. Zithi, thapha, thapha uncinde iminwe!

Kodwa, kuqala ngifisa ukuphinda engike ngakutsho. Ngithanda ukwazisa lezizimbongi ezintsha ukuba, ngiqoqa iqoqo elitsha lezinkondlo engithemba zizaphuma ogwalweni olutsha lwezinkondlo unyaka ka2020 ungakagoqi. Zonke inkondlo engizamukelayo zizangena kuqoqo elitsha njalo inye ngayinye umniniyo uzathola isibongo esifaneleyo. Lezizinkondlo kufanele zibe ngezintsha ezingakaze zidindwe. Ezimbalwa zizangena kulesi sigcawu ukukhuthaza abanye abalogqozi oluvilaphayo. Inye ngayinye engena kulesisigcawu ihle ivune ingxenye enkulu yesibongo.

Njengobana ngitshilo, lamhla silembongi ezinhlanu, ezintsha lesesike sahlangana lazo. Asiziqhenyeni bo ngembongi zethu lezi eziphakamisa ulimi lwethu, ikanti njalo zisilola ukuba kesijulise imicabango ngempilo le esiyiphilayo. Hayi-bo, ukutshelwa yikuncitshwa. Ngena enkundleni ugiye lazo lezizimbongi zalamhla.  

Sogcinwa Nkala

UBUNTU BETHU

UDlokovu uvuke esazi ukuthi wakhelane loDube

UDube ulele obukaBhuka

Esazi ukuthi okumkhuthayo uDube uyakubona

Bobabili bayakwazi ukuthi umhlaba yiwo obanik’ impilo

Ngalokho bayawunakekela ngokuzil’ okuthile

Mhlawumbe yikulandel’ amazw’ emizwa nje,

Kodwa kimi kubonakal’ ukujula kwengqondo.

Nangu uth’ onsund’ akalay’ ingqondo,

Okobabhemi udalelw’ ukusebenzel’ abanye

Kodw’ onsund’ uthi sonke siyindalo,

Lobabhem’ uyayiding’ inhlonipho yabantu

Bath kakwaz' ukuzimela, imizwa yakhe imhlanganisa lexuku

Thina sithi hatshi, sibonile ukuthi umuntu ngumuntu ngabantu

Asithunywa yimizwa

Kodwa yibuciko bemicabango yethu.

Bathe imilayo yethu ilokungacabangi 

Sizinyamazan’ ezingakwaziyo ukuzicabangela,

Thina sisithi esomhambi singangophonjwana lwembuzi,

Kanti basenza izilima

Sisithi kubo, edlulayo ayiqedi tshani,

Kanti basibhad’ eleziwula.

Ngokuqabuka isineke soluntu kowemzini,

Bathi lala lulaza sikwengule.

Azicabang’ izinyamazana, batsho bephoxa,

Kant besisazi ukuthi alula mpumulo

Ayisikho kungacabangi lokhu,

Yimilayo yesintu esakha ubuyithi bethu

Ubuyithi obakha ukuthula lokuhlalisana esizweni sethu.

Esizweni esisekelwe saqiniswa yinkolo yethu kumndeni yethu

UMdal’ odala konke okukhona esikubonayo

Lesingakuboni ngamehlo ethu.

Siyabuhlonipha ubuyithi bethu

Isintu esinakelekel’ imvelo yethu

Singabantu nje, isintu sethu yibuntu.

Ayisilozwi lemizwa yethu,

Yimilayo yesint’ eyenza umunt’ abe ngumuntu

Yikho sisithi, ngiyimi ngoba siyithi,

Siyithi ngoba ngiyimi.

Lobu yibuntu, indlela yonsundu.

Ayisilozwi lemizwa zwi,

Yibuntu bethu.

Sogcinwa Nkala

(Le, yimpendulo yombono lomnakano ka KANT mayelana lendlela uluntu lwe-Afrika olukhangela lubone lunakane ngayo)

*

 Nokubonga Mpofu

AMAVUZU LA YISILO

Bahlakazekile abantwabethu

Zinkomo zemahlangeni bo,

Babhuza sengathi zinyos’ emalubeni

Bayacwebezela yibunkanyankanya bodwa

Sebengathi zimpukani eziwele echagweni.

Thina sithi usapho ludinga imfundo

Kanti bathi sebengomama labobaba

Bayaphofuzela, bayadiyazela

Abasiboni isilo esubacathameleyo

Amavuzu la ngamabala engwe bo!

Bayanyakazela ezitaladeni yeka

Bona, emaphaki balele baphelile du

Zibaphandlile izidakamizwa abasazazi

Ubunqunu kubo sebuyinto engaziliyo

Abaziboni ingavula zamazinyo kumavuzu abo.

Babhuza lapha bayephuma le

Bakhupha amakhanda ezimoteni yibukhwa

Kuduma irediyo edabula indlebe lapho

Baklabalala bencedisana lokundindima lokho

Abanye baphapha ngemota abazebileyo

Ikanti abanye baziqhenya ngama ‘Blesser’

Ababoni ikusasa yabo iphelela lapho bo.

Sebencintisana ngezemacansini yeka

Sebewenza amandlwane nje

Abasesabi ukwendlala icansi egcekeni

Baqabulana baphululane bambambathane

Icansi aliseyiyo mfihlo yabatshadileyo zwi.

Yisilo bani lesi abasithi ngamavuzu?

Lithini bazali abantwana beginywa yilesisilo?

Lakhangela nje ngamehlo liloyiwe?

Lankema lakhangela usapho luphela

Asibesuleni ubhici babone

Amavuzu ngamazimu esabekayo.

Azabaqeda du nxa belibele.

Abazazi, bavuseni balimuke lesisilo

Asifumbeni imilomo sigoqe amalogwe

Sibahluthune bengakaginywa baphela

Asihlomeni sibaphephise engozini le

Amavuzu la yisilo, qaphelani!

Nokubonga Mpofu

*

Linda Moyo

LILAHLEKILE MAJAHA

Vulani indlebe ngikhulume lani majaha

Ngivumeleni ngililume indlebe

Ngipheni imvumo ngilikhumbuze

Okwakusenziwa ngabafowenu

Ngiziletha kini ngoxolo, ngilusapho

Lilahlekile bafowethu, howu!

Selizinkomo zamahlanga lilabazali.

Ngitsho kini eliphila emakhaya

Lani eliphila emadolobheni

Lihluphelani kangaka odadewenu?

Lizihawuliselani izingane zabobaba bethu?

Lizithembisa ukuzitshada lisitsho mfe

Bathwele nzima odadewethu ngani

Baselela izingane ezingelaboyise

Lina likhona lisidla amabele

Isithunzi du, ngenxa yenu!

Lihambe lababambisa ilitshe

Zanyoza zaphelela inhliziyo zabo kini

Lithi alifuni abalikhombisa uthando, liwahutshula

Lithi alifuni abagqoka babukeke, lithi bayaliyangisa

Pho lifunani madodana kaBaba?

Likholisa ukuphambanisa ingane zabantu?

Namhla zibizwa ubunyefu lobutshapha

Qoqani ubuntu benu ngokuphangisa

Fisani izinto ezinhle ezakhayo

Lingiselani amanyathelo abafowenu.

Linda Moyo

*

Martin Mlilo

KOZE KUBENINI?

Kuvukwa ngovivi

Umantengwan’ entwenguz’ ukusa

Uhlabezulu ekhasabula esehla esenyuka

Esiyothi khozolo’ emabhanga

Eth’ uzoqoqod’ emtshineni kuphume imali,

Amabhanga zimbalu ezingela lutho

Koze kube nini sisidla kaluklubhu?

Uhlabezul’ ulal’ eququbel’ ebheke ngawezol’

Wembath’ ikhadibhokisi lamaplastiki

Ikhaz’ elisik’ umkhantsho lizenzela.

Bagobil’ emabhanga bathi bafuna imali

Yokondl’ ingane zabo

Kodwa phinde bayithole

Koze kubenini

Siphila ngomum’ ongabekezelekiyo lo?

Babeyidla bethi bayibek’ amathambo

Bazoyidla sebemxhiliba,

Kanti yinkondlel’ impuku emaweni nje akulamasiza,

Kwayizithukuthuku zenja, eziphelel’ eboyeni.

Koze kubenini siphila njengentandane

Yon’ evuswa ngonyezi?

Simi phezu kwamalahle avuthayo

Ngapha ngakwesokhohlo

Zimota ziludwendwe baba! Zimpolompolo

Emagalajini zithi zizonath’ amafutha

Lakho kukhala imbungayezi, komile.

Koze kubenini

Siphil’ impilo yentandan’ evuswa ngonyezi?

Ezibhedlel’ ubheke kuwohlok’ ezimathonsi

Ethunjini lamanina kuhel’ usizi.

Ungen’ udonswa

Uphum’ usuphethwe ngethala,

Koze kubenini siphila ngenyembezi?

Sake sadla sakhomba ngophakathi kweleZimbabwe

Ilizwe lethu bebeligxozela indenda,

Namhlanje intsh’ igcwele amathafa

Yimihambuma, zinhlanz’ ezitshelwe ngamanzi.

Ongakhaliy’ ufel’ embelekweni.

Nkokheli zamany’ amazwe

Kasizenzi zilinyana, siyacela

Siyaphaphatha, sizweni bo!

Isisu somhambi singangenso yenyoni.

Mdali wento zonke nguwe wedwa ongasiza,

Nguw’ ithemba lethu.

Yehlisa amazol’ uluntu luphile,

Koze kube nini sikhala singathuliswa?

Koze kube nini sisidl’ ingweqwe zomlomo?

Koze kube nini?

Martin Mlilo

UMNCINTISWANO WOKULOBA INOVELI

Mthwakaz’ omuhle, ngibika ukuthi zingenile izingwalo. Siyabonga kakhulu. Bakhona abakhethiweyo ukukhangela umsebenzi lo. Yibo abazasibalela basitshele ukuthi siphuma lomphumela bani. Sesizahlangana ekupheleni kukaMabasa sesibika ukuba izele nkomoni. Thiya indlebe-ke mlobi.

UMUSA WANSUKU ZONKE

Ubuntu

“Umuntu ngumuntu ngabantu!” Yisitsho sesintu lesi esiveza ubuntu bethu. Awungazake ube ngumuntu, kuthiwe ungumuntu, bengekho abanye abantu. Ubani lobani uyabaswela abanye abantu ukuthi bamazi, bamthande, bamazise, bamhloniphe, bamfudumeze, bahlalisane kuhle laye. Yibuntu lobo. Siyabuqakisa, siyabuthanda, siyabufisa kwabethu ubuntu. Buveza indlela yesintu   yokuphathana kwabantu. Okuhle njalo okubusisayo ngobuntu yikuthi buhambelana lezindlela zokholo lwesiKhristu eziphakanyiswa nguNkulunkulu.

         Sengezwa kanengi ukuthi esiLungwini ungafika unganxuswanga besidla, abazikhathazi kangako ngokuthi bakunxusele ethebulini. Ikanti esintwini sakhula sifundiswa ukuthi isisu somhambi asinganani. Singangophondo lwempunzi. Kungafika owemzini kudliwa, laye uyanxuswa ukuba ageze ahlephune labanye isitshwala. Ingqondo lentethe liyacuthelwana, lanele wonke. Laba abathukuza izitsha zabo emsamo nxa besizwa othi, “Ekuhle!”, babuswa yibuhwaba, ubugovu, lokuswela ubuntu.

    Ikhona indoda eBhayibhilini eyatshengisa ubuntu obumangalisayo lapho ifikelwa yizethekeli. Indoda leyo yayithiwa ngu-Abhrahama. Kuthiwa ngolunye usuku, ehlezi emnyango wethente lakhe, wathi mehlo suka, wabona amadoda amathathu emi eduze lapho. Habe, zaziyizethekeli. Katshonanga ebuza ukuthi bangobani, bavela ngaphi. Wahle wathi lothu, waphanga wabemukela, wabanxusa ukuhlala baphumule emthunzini wesihlahla. Nango edidizela, belethelwa amanzi okugeza izinyawo. Waba matasatasa lemuli yakhe belungiselwa ukudla okuhle. INkosi yayikhona phakathi kwalezi zethekeli. Yathokoza kakhulu ngakwenzileyo. U-Abhrahama wayeyinceku kaNkulunkulu elokholo olumangalisayo. Wacina ethenjiswa ingane engeyakhe loSara, umkakhe lobanje basebebadala, sebegugile. Kodwa uNkulnkulu kehlulwa lutho. Lokhu sikubona kuGenesisi 18:1-15. Ikanti njalo sibala la amazwi sikhuthazwa ngokwamukela izihambi. INcwadi ithi, “Lingakhohlwa ukwamukela izihambi, ngoba ngokwenzanjalo abanye abantu bamukela izingelosi bengazi” kumaHebheru 13:2.

      Wena-ke mzalwane? Ubuntu bakho bunjani? Buyancomeka na, kumbe buvele abukho? Ubuntu lisiko lethu elihle esintwini. Bubonisa ukulunga. Ubuntu buhle phambi kobuso beNkosi. Bugubha izibusiso zeNkosi. Phila ngendlela yobuntu uthandeke ebantwini lakuNkulunkulu.

Barbara Nkala 

***

Okwalanhla kwanele Mthwakaz’ omuhle! Siyafisa ukuzwa kuwe ukuthi isigcawu lesi sikuthinta ngandlela bani. Siyalangatha ukuzwa ukuthi eyakho imibono ithini ngoba ulawo umcabango ongasisiza ngawo. Siyanxusa. Asibeni selimeni lokukhuthaza lokuphakamisa ulimi lwethu. Hlaba eyakho indima ngo2020 uyiphutshe.

Ukhumbule phela ukuthi esalela muva ithiwa xhaka yizinja.

Ngiyalithanda, njalo ngiyabonga!

Gogo Nkala